TÜRK LİRASI’NIN DOLARLA DANSI(TARİHİ SEYİR)

TÜRK LİRASI’NIN DOLARLA DANSI(TARİHİ SEYİR)

Cumhuriyetin ilk yıllarında dolardan daha değerli olan Türk Lirası 95 yıl boyunca yaşadığı devalüasyon, krizler, ülke ekonomisi üzerine oynanan oyunlarla bugün eski rakamla 4.750.000 TL yeni rakamla 4.75 TL seviyesine kadar gelmiştir. Biz bu günlerde üzerinde en çok spekülatif hareketler de bulunan dolara tarihi perspektiften bakmak istiyoruz. Türkiye Cumhuriyetinin ilk yıllarından itibaren işte o tarihi süreç:

DOLARDA ÖNEMLİ TARİHİ DÖNEMEÇLER:

1926: Dolar, ilk kez 2 liraya çıktı. 1946: İnönü hükümetinin yaptığı devalüasyonla dolar 2.8 lira oldu. 1958: Ülkede yaşanan çalkantılı siyasi ve ekonomik gelişmeler neticesinde dolar kuru gayri resmi devalüasyonla 9 liraya çıkarıldı. 1960: 9 liralık dolar kuru resmi hale getirildi. 1970: IMF ile ilk stand-by anlaşması imzalanırken, dolar kuru yüzde 65'lik artışla 14 lira 85 kuruşa çıkarıldı. 1980: Askeri darbe öncesinde, ülke ekonomisinin ve siyasi gelişmelerin neticesinde alınan 24 Ocak kararları kapsamında yapılan yüzde 100'lük devalüasyonla dolar kuru 70 liraya yükseltildi. 1981: Dolar, mayıs ayı başında ilk kez 100 lirayı aştı. 1984:Turgut Özal hükümeti döneminde Serbest piyasa ekonomisine geçildi, 1983'te 280 lira olan dolar 442 liraya çıktı. 1987: Dolar, aralık sonunda ilk kez 1000 lirayı aştı. 1991: Kur, kasım sonunda ilk kez 5 bin lirayı geçti. 1993: Dolar mayıs ayında ilk kez 10 bin liranın üze çıktı. 1994: Ekonomik krizin yaşandığı dönemde meşhur 5 Nisan kararları kapsamında yapılan devalüasyonla dolar 40 bin lirayı gördü. 1995: Dolar, Ekim ayında 50 bin lirayı aştı. 1996: Dolar kasım ayında 100 bin lira düzeyini yakaladı. 1997: Kur, Aralık ayında 200 bin lirayı devirdi. 1998: Dolar kuru Kasım sonunda 300 bin lirayı geçti. 1999: Mayıs ayında dolar 400 bin, kasım ayında da 500 bin lira sınırını aştı. 2000: IMF ile imzalanan 17'nci stand-by anlaşması kapsamında dikta edilen yeni ekonomik program uygulamaya konuldu. 1 dolar  0.77 Euro'dan oluşan kur sepetindeki yıllık artış yüzde 20'de tutulurken, dolar kuru yıl sonu itibariyle 672 bin lira düzeyinde oluştu. 23 Şubat 2001: Ekonomik programda yapılan revizyonla sabit kur politikasından vazgeçilerek, kurların dalgalanmaya bırakılması sonucu dolar 1 milyon lirayı aştı. 15 Ağustos: Temmuz ortasında bankalar arası piyasada 1 milyon 600 bin lirayı gören, daha sonra aşağı çekilen dolar kuru yeni bir dalgayla 1.5 milyon liraya dayandı. Dolarda gelinen 1.5 milyonluk kur düzeyi, yeni bir psikolojik sınırı ifade ediyordu. Özellikle Türkiye'de siyasal istikrarsızlığın bir türlü aşılamadığı son 25 yılda TL'nin dolar karşısında hızlanan değer kaybının, Şubat ayından bu yana geçen dönemde ise rekor düzeye ulaşması, Türkiye ekonomisindeki bunalımı giderek içinden çıkılmaz bir noktaya getirdi. 2001 Şubat krizi Türkiye Cumhuriyeti tarihinde yaşanan en büyük kriz olarak tarihe geçti.

Türk Lirası, cumhuriyet döneminde, özellikle savaş, siyasal veya ekonomik bunalım, darbe, darbeye teşebbüs ya da değişim dönemlerine denk gelen yıllarda yüksek oranlarda devalüe edildi. İkinci Dünya Savaşı'nın başladığı 1939, 27 Mayıs öncesindeki kriz günlerinde 1960, IMF ile ilk stand-by'ın yapıldığı 1970, 24 Ocak kararlarının alındığı 1980, serbest piyasa ekonomisine geçilen 1983, Tansu Çiller'in Türkiye'yi ağır bir ekonomik krize soktuğu 1994 ve en son olarak finans krizinin patlak verdiği 2001, yüksek oranlı devalüasyon yılları oldu. Psikolojik düzeyler olarak, ilk kez 1970'te 10, 1981'in Mayıs ayında 100, Aralık 1987'de 1000, Mayıs 1993'te 10 bin, Kasım 1996'da 100 bin, Aralık 1997'de 200 bin, Kasım 1998'de 300 bin ve Mayıs 1999'da 400 bin lira lirayı aşan dolar, 2000 sonunda da 700 bin liraya yaklaşmıştı. Bu yılın şubat ayında patlak veren finansal kriz sonrasında ise dolar kurunda art arda rekorlar süreci ve milyon TL'lik düzeyler dönemi başladı.

Doların 95 Yıllık serüveninde Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk yılında Türk Lirası'nın değeri ABD Doları'nın üzerinde bulunuyordu. 1926'da 2 liraya yükselen dolar, dünya ekonomik krizinin yaşandığı 1929'da 2 lira 13 kuruşa çıktı. Kurların siyasal otorite tarafından belirlenmeye başlandığı 1930'lu yıllarda hükümet dolar kurunu aşağı çekerek, 1935'e gelindiğinde 1.25 liraya kadar indirdi. Mustafa Kemal Atatürk’lü yılların sona erdiği, İkinci Dünya Savaşı'nın başladığı 1939 yılında 1.31 liraya çıkan dolar, 1940-1945 yılları arasındaki  dönem de  bu düzeyini yaklaşık olarak korudu. İnönü döneninde  1946 yılında yapılan devalüasyonla 2.8 liraya çıkarılan dolar kuru, çok partili sisteme geçilmesi ve DP'nin işbaşına gelmesinden sonraki siyasal istikrarlı dönemde uzun süre değişmedi. 1958 yılında gayri resmi olarak yapılan devalüasyonla 9 liraya çıkarılan dolar kuru, 1960'da resmen bu düzeyine yükseltildi ve 1970'e kadar aynı düzeyde kaldı. İkinci Demirel hükümeti 1970 yılında Türkiye'nin IMF ile ilk stand-by anlaşmasını imzalarken, dolar kurunu da 14 lira 85 kuruşa çıkardı. 12 Mart yarı askeri rejiminin işbaşına geldiği 1971 yılında 14 liraya çekilen dolar 1974'e kadar bu düzeyde tutuldu. Ecevit'in başkanlığındaki CHP-MSP hükümetinin Kıbrıs barış harekatını gerçekleştirdiği 1974'te dolar 13 lira 85 kuruşa çekildi. 1975 yılında 15 lira, 1976'da 16.5 lira olan dolar, Süleyman Demirel'in yeniden başbakan olduğu ve ünlü "70 cente muhtacız" sözünü ettiği 1977 yılında 19 lira 25 kuruşa yükseltildi. Dolar, istikrarsızlığın giderek arttığı 1978 ve 1979 yıllarında sırasıyla 25 ve 35 liraya ulaştı.

TÜRKİYE EKONOMİSİNDE YENİ BİR DÖNEM BAŞLATAN 24 OCAK KARARLARI:

Süleyman Demirel başkanlığındaki hükümetin 24 Ocak 1980'de uygulamaya koyduğu 24 Ocak kararları kapsamında dolar 70 liraya çıkarıldı. Esnek kur uygulaması sürdürülerek dolar yılın sonunda 89 lira 25 kuruşa yükseltildi. Dolar, darbe yönetimin iş başında olduğu 1981'in mayıs ayı başlarında ilk kez 100 lirayı aşarken, yıl sonunda 132 lira 30 kuruşa, 1982'de de 184 lira 90 kuruşa çıktı.

1983 seçimlerinden sonra işbaşına gelen ANAP hükümeti, Türkiye için yeni bir model olan’’Serbest piyasa ekonomisi’’ne geçişi sağladı. Bu dönemde dolar 280 lira oldu. Özal'lı yıllar olarak anılan izleyen dönemde Türkiye ekonomisi dışa açıldı, kambiyo rejimi liberalize  edildi. Döviz taşıma ve alım-satımı serbest hale geldi. Yaygın bir tasarruf aracı haline gelen dolar 1984'te 442.5, 1985'te 574 ve 1986'da 756 liraya yükseldi. 22 Aralık 1987'de ilk kez 1000 lira düzeyini gören dolar yılın sonunda 1018 lira oldu. Dolar, 1988'de 1813 liraya, 1989'da 2 bin 311 liraya, 1990'da 2 bin 927 liraya çıktı. 28 Kasım 1991'de ilk kez 5 bin lirayı geçen dolar yıl sonunda da 5 bin 75 lira oldu. 1991 sonunda işbaşına gelen Demirel başkanlığındaki DYP-SHP hükümeti dolar kurunu 1992 sonunda 8 bin 555 lira 85 kuruşa çıkardı. 1993'ün Mayıs ayında ilk kez 10 bin liranın üzerine çıkan dolar anılan yılın sonunda 14 bin 458 lira oldu.

DOLARLA TANSU ÇİLLER’İN AŞKI:

 1993'te Turgut Özal’ın vefatı sonrasında Süleyman  Demirel Cumhurbaşkanı, Tansu Çiller Başbakanlık koltuğuna oturdu. Ekonomi profesörü olan Tansu Çiller'in faizleri yapay biçimde emirle düşürme girişimi ülkeyi adım adım krize götürdü. 1994 başlarında mali piyasalarda başlayan ekonomik kriz tüm ekonomiye yayıldı. Dövize olan yoğun talep sonucu, serbest piyasada döviz kurları hızla yükselmeye başladı. Yapılan devalüasyonla 1 dolar 17 bin 250 liraya yükseldi. 5 Nisan kararları kapsamında Merkez Bankası kur belirlemeye son vererek, bankacılık sisteminde oluşan kurları esas almaya başladı. Bu tarihte 23 bin lira olan resmi dolar kuru, piyasaya uyumla bir ara 40 bin liraya kadar çıktı. 13 Ekim 1995'te ilk kez 50 bin lirayı aşan dolar, yıl sonunda 59 bin 501 lira oldu. Dolar, 25 Kasım 1996'da 100 bin lirayı geçerken, yılın sonunda da 107 bin 505 lira düzeyinde gerçekleşti. Dolar kuru 18 Aralık 1997'de ilk kez 200 bin lirayı geçti ve 1997 sonunda 205 bin 110 lira düzeyinde oluştu. 24 Kasım 1998'de de 300 bin lirayı aşan dolar kuru, yılı 313 bin 707 liradan kapadı. Dolar 1999'un kasım ayında 500 bin lirayı yakaladı, 2000 yılını 672 bin liradan kapattı. Kurların dalgalanmaya bırakılmasıyla dolar 23 Şubat'ta ilk kez 1 milyon liralık düzeyleri gördü. İzleyen dönemde siyasal çekişmelerin etkisiyle dalgalanan dolar mart sonunda 1 milyon 20 bin, nisan sonunda 1 milyon 137 bin, mayıs sonunda 1 milyon 206 bin, haziran sonunda 1 milyon 252 bin lira oldu. Dolar, artan siyasi güvensizliğin etkisiyle temmuz ayı ortalarında bankalar arası piyasada 1 milyon 600 bin lirayı gördü, daha sonra aşağı çekilerek ay sonunda resmi kurda 1 milyon 323 bin liraya geriledi. Siyasi güvensizliğin aşılamaması ve döviz talebinin kırılamaması yüzünden dolar yeniden artışa geçerek ağustos ortasında 1 milyon 500 bin lira sınırına dayandı.

ADALET VE KALKINMA PARTİSİ-RECEP TAYYİP ERDOĞAN DÖNEMİ

2002 yılında siyasi ve ekonomik istikrarsızlık hat safhaya ulaşınca, erken seçime gitme kararının ardından AKP tek başına iktidara geldi. Bu dönem Türkiye Cumhuriyeti tarihinin siyasal açıdan en istikrarlı, ekonomik anlamda ise zirve dönemidir.2002-2017 yılları arasındaki 15 yıllık dönemde ülke ekonomisi her anlamda 3,5 kat büyümüştür. Bu dönemde de ülkede başta anarşi-terör, ekonomik krizler, iç ve dış tehditler, darbe girişimleri olmasına rağmen bu başarılar elde edilmiştir. Özelikle yapılan anayasa değişikliği ile, parlamenter sistemden partili başkanlık sistemine geçiş sağlandıktan sonra, ülke üzerindeki siyasi, ekonomik hatta askeri baskılar artmış ve her geçen gün de artmaya devam etmektedir. 24 haziran yapılacak erken seçim öncesinde bu baskılar ekonomik alanda devreye sokulmuş bunun emareleri de özellikle döviz ve faiz üzerinde yoğunlaştırılmıştır. Uluslararası ekonomi derecelendirme kuruluşları da Türkiye’nin notunu düşürmek için adeta seferberlik ilan etmişlerdir. Artan baskıların temel amacı Recep Tayyip Erdoğan AKP iktidarını indirmektir. Dolasıyla bu durum seçime kadar artarak sürecektir. Sağduyulu milletimizin kahir ekseriyeti gözleri önünde cereyan eden bu durumu görmekte ve itidallı hareket etmektedir. Seçimlerde de gerekli cevabı sebep olanlara mutlaka verecektir.

2002-2017 YILLARI ARASI DOLARIN SEYİR DEFTERİ

2002- 1.506.431-1.513.697 TL.

2003- 1.491.635-1.498.830 TL. önceki yıla göre yaklaşık - %1 düşüş,

2004- 1.421.923-1.428.781 TL. önceki yıla göre yaklaşık - %5 düşüş,

2005- 1,3408-1,3473 TL. önceki yıla göre yaklaşık -  %6       düşüş,

2006- 1,4318-1,4387 TL. önceki yıla göre yaklaşık + %6       artış,

2007- 1,3015-1,3078 TL. önceki yıla göre yaklaşık  - %9       düşüş,

2008- 1,2930-1,2993 TL  önceki yıla göre yaklaşık  -  %2      düşüş,

2009- 1,5474-1,5549 TL  önceki yıla göre yaklaşık +  %19    artış,

2010- 1,5011-1,5084 TL  önceki yıla göre yaklaşık  - %3       düşüş,

2011- 1,6708-1,6788 TL  önceki yıla göre yaklaşık + %11     artış,

2012- 1,7921-1,8007 TL  önceki yıla göre yaklaşık + %7       artış,

2013- 1,9020-1,9061 TL  önceki yıla göre yaklaşık + %6       artış,

2014- 2,1881-2,1921 TL  önceki yıla göre yaklaşık + %15     artış,

2015- 2,7209-2,7258 TL  önceki yıla göre yaklaşık + %18     artış,

2016- 3,0223-3,0277 TL. önceki yıla göre yaklaşık + %1       artış,

2017- 3,6491-3,6557 TL  önceki yıla göre yaklaşık + %21     artış,

2018- 3,9435     -

  

NOT:

1-Yıllık Ortalama USD Döviz Kurları; yıllık iş günlerine ait ortalama döviz kurlarının aritmetik ortalaması alınarak hesaplanmıştır. Tutarlar TCMB döviz kurları esas alınarak bilgi amacıyla verilmiştir.

2-2005 yılından önceki döviz kurları Türk Lirasından 6 sıfır atılmadan önceki hali ile gösterilmiştir.

3-AKP’nın 15 yıllık iktidarı döneminde 2002-2017 yılları arasındaki kur artışı yaklaşık %135 dir.